2. Fiilden İsim Yapan Yapım Ekleri

Eklendiği fiillerden isim türeten eklerdir.
Fiilden isim yapmak için,
“–ı/–i/–u/–ü, –ıcı/–ici, –gı/–kı, –gın/–kın, –k, –a,–im
”tut → tut–ku → tut–kun,
al → al–ıcı
yaz → yaz–ı → yaz–gı,
bil → bil –(i)m
büyü → büyü–k,
soğu → soğu–k
Fiil kök ve gövdelerinden isim türetirler. 

Mastar ekleri:

-mek/-mak
Bütün fiil kök ve gövdelerine getirilebilir. Fillerin isimlerini türetir. Bu yüzden bu eklere isim-fiil (mastar) eki; bu kelimelere de isim-fiil (mastar) denir.
gel-mek, oku-mak, ye-mek, iç-mek, çalış-mak...       
Bu ek kalıplaşarak kalıcı nesne isimleri de türetebilir; bunlar isim-fiil değil, doğrudan isimdirler:
yemek, çakmak, ekmek, ilmek, kaymak

-me/-ma
-mek eki gibidir. Ama  -mek kullanılan her yerde -me kullanılamaz. Bu ek de bütün fiil kök ve gövdelerine gelerek; onlardan fiil ismi türetir (isim-fiil yapar):
başlama, okuma, yazma, nakletme, hasta olma, danışma, sevme, inanma..
Bu ek de –mek/-mak gibi kalıcı nesne isimleri yapar:  Asma (yaprağı), bölme (işlemi), danışma (memuru), dondurma (külâhı), kavurma, işletme, bağlama (:saz)...
Bu ek niteleme sıfatı türetir: Karma (liste), süzme (yoğurt), yazma (eser), saçma (bir fikir), yapma (çiçek), asma (köprü), asma (kat)...

 -İş
Bu da mastar ekidir. Diğerleri gibi bütün fiil kök ve gövdelerine getirilebilir.
Kalıcı nesne isimleri yapabilir:
=> Gülün açılış-ını seyret.
=> Kapının kapanış-ı çok ses çıkarıyor.
=> Adam oturuş-undan bellidir.
=> seziş, biliş, alış, veriş, anlayış...
Kalıcı nesne isimleri:
=> Bu görüşü benimsemedim.
=> Bir buluş yapmış ki sorma
=> Alış verişe çıkacağız.
=> Sende hiç anlayış yok mu?...
=>Çıkış ne taraftaydı?

Sıfat-fiil ekleri:
Sıfat-fiil ekleri de mastar ekleri gibi fiilden isim ve sıfat yapan işlek eklerdir:

-en/-an:
Fiili yapanı, edeni bildirir. İsim ve sıfat yapar:
Gülen, bakan, gelen, giden, gezen, yazan, bozan, çalışan, kazanan...

-esi/-ası
Sıfat ve isim yapar:
=> Ölesi-m gelir,
=> Yok olası adam, kırılası eller
=> Öpülesi, geberesi, ölesi, bakılası...

-mez/-maz
Olumsuzluk bildirir. -°r'nin olumsuzunu yapar, ama her zaman değil:
=> Çıkmaz sokak, olmaz iş, yaramaz çocuk, bilinmez yerler...
=> Yılmaz, korkmaz, çıkmaz...
=> Ne geçmez zamanmış!

-°r
İsim ve sıfat yapar:
Okur yazar, yazar kasa, bilir kişi, gelir gider, keser, güler yüz...

-dık/-dik
İsim ve sıfat yapar:
Tanıdıklar, tanıdık kişiler, olmadık iş, beklenmedik bir anda, sevin-diğ-imiz...

-ecek/-acak
İsim ve sıfat yapar:
alacak(lı), yakacak, yiyecek, giyecek, içecek(lerimiz), gelecek zaman, içecek su, akacak kan, gelecek(ten haber ver-), olacak iş mi?...

-mış/-miş
İsim ve sıfat yapar:
Geçmiş, çok bilmiş, okumuş çocuk, dolmuş, yemiş...

Diğer ekler:

-ım/-im
Eklendiği fiille ilgili hâl, durum, iş ifade eder. O işle ilgili, o işten doğan varlık, eşya, yer isimleri yapar:
Alım, satım, atım, yatırım, seçim, ölüm, yıkım, verim, biçim, giyim, kuşam, takım, kavram, üretim, bölüm, çözüm, uyum, çekim, (bir) yudum (su) ...

-gı/-gi/-kı/-ki
Fiilin bildirdiği hareketle ilgili çeşitli nesneleri karşılayan isimler yapar:
Sevgi, saygı, görgü, bilgi, duygu, örgü, sergi, vergi, övgü, algı, tutku, uyku, biçki, baskı, içki, atkı, keski...

-gın/-gin/-kın/-kin
Anlama büyüme ve aşırılık katar; yapanı, olanı bildirir; yapılan nesneyi veya işi karşılar.
Sıfat, isim ve zarf türetir:
Dalgın, azgın, kızgın, kırgın, salgın, baygın, bilgin, ergin, bezgin, durgun, olgun, soygun, vurgun, baskın, seçkin, pişkin, yetişkin, tutkun, küskün...
Keskin sirke, olgun davrandı, soygun yapılmadı...

-İ
İsim ve sıfat türetir:
=> Yazı, sıkı, yapı, ölü, korku, batı, gezi, bölü, koşu, doğu, artı, tartı, sürü, örtü, çeki, duru, sayı...
=> Korkunun ecele faydası yok.
=> Doğuyu, batıyı karıştırdık.
=> Ölü balıklar suyun yüzündeydi.
=> Yurdun batı tarafı soğuyacak.

-ıcı/-ici
Çokluk, aşırılık, devamlılık bildirir; -En sıfat-fiil eki gibi failin niteliğini bildirir.
Sıfat, isim ve zarf yapar:
=> Kalıcı, vurucu, bilici, alıcı, satıcı, dinleyici, görücü, bakıcı, yırtıcı, geçici, kurucu, yüzücü, gidici, öğren(i)ci, dilen(i)ci...
=> Eskiden iyi yüzücü imiş.
=> Okuyucu sayısı günden güne artıyor.
=> Bunlar üzücü hareketler.
=> Satıcı kadınlar dolaşıyorlar.
=> Pek yırtıcı görünüyor/davranıyor.

-k
Fiilde bildirilen harekete uğramış olan veya o hareketten ortaya çıkmış nesneleri karşılayan isimler yapar;
bunlar sıfat ve zarf olarak da kullanılır:
=> Açık kapı, çürük diş, karışık işler,
=> hava soğuk,
=> açık konuşur,
=> bölük toplandı... 

-ken/-kan
İsim ve sıfat yapar:
=> Çalışkan, üretken, alıngan, atılgan...

-tı/-ti: kızartı, karartı, bağırtı...

-ek/-ak: konak, durak, yatak, dönek, ürkek, korkak, bıçak...

-ç: inanç, sevinç, usanç...

-ntı/-nti : alıntı, akıntı, söylenti, toplantı, yaşantı, sarsıntı

-e: dize, süre